تفرقه‌های خطرناک مذهبی در خاورمیانه

مذهبی در جهان عرب می‌نویسد: «حتی در منطقه‌ای که در آن خشونت امری بسیار عادی و معمولی شده، کشتار چهار مرد شیعه در مصر طی چند روز اخیر، اقدامی بسیار وحشیانه به نظر می‌آید.

بر اساس گزارشات اخبار، یکی از گروه‌های مسلمان سنی که به چماق، شمشیر و قمه مسلح بودند به خانه‌ای در حومه قاهره که حدود ۳۰ تن مراسمی مذهبی برگزار کرده بودند، یورش برده و این چهار تن را مورد ضرب و شتم و حملات چاقو قرارداده و آنها را اعدام کردند. فیلم‌های ویدئویی حاکی از آن بود که اجساد خونین و بی‌جان این قربانیان در خیابان‌ها کشیده می‌شد. حسن شهاته، یکی از روحانیان سرشناس شیعه نیز یکی از این قربانیان بود.

این رویداد یک فرقه‌گرایی خطرناک را به تصویر می‌کشد که به شدت توسط دیکتاتورهای پیش از بهار عربی سرکوب شده بود اما در حال حاضر این مساله، مصر و بخش گسترده‌ای از جهان عرب را تهدید می‌کند. اگر رهبران تازه منتخب که هم از دشمنی‌ها و خصومت‌های مداوم سوء استفاده می‌کنند و هم به طور موثر و سازنده‌ای به آنها نمی‌پردازند، به مساله فرقه‌گرایی رسیدگی نکنند، اختلافات و تفرقه‌ها میان شیعیان و سنی‌ها یا میان مسلمانان و دیگر اقلیت‌ها مانند مسیحیان وخیم‌تر شده و ناآرامی‌های طولانی مدت منطقه‌ای حفظ می‌شوند.

محمد مرسی، رئیس‌جمهوری مصر و اخوان‌المسلمین، حزب اسلام‌گرای سنی که مرسی از آن حمایت می‌کند، در متحد کردن قاطع این کشور سنی و اقلیت‌های شیعه و مسیحی‌اش برپایه یک برنامه میانه‌رو در دوران پس از مبارک ناکام ماندند. در عوض آنها روابط با سلفی‌ها را در این حزب اسلامی مستحکم تر کرده و مخالفان از جمله بسیاری از سکولارها را به عنوان "دشمان مصر" به سخره گرفته و اقلیت‌های شیعه و مسیحی را تهدید کردند.

حمله این گروه مسلمان سنی درست چند ماه پس از سخنرانی‌های ضد شیعه صورت گرفت. یک هفته پیش از وقوع این رویداد، محمد مرسی به همراه روحانی‌های سنی تندرو در مراسمی حضور یافته و مسلمانان شیعه را "غیرمطهر و ناپاک" خواندند. تنش‌ها بر سر حکومت مرسی مدتی است که بسیار شدید شده است به طوری که روز جمعه در جریان تظاهرات مردمی در مصر دسته‌کم سه تن کشته و ده‌ها تن دیگر نیز زخمی شدند و انتظار می‌رفت در جریان تظاهرات گسترده سی‌ام ژوئن سال جاری میلادی نیزخشونت‌های بسیاری رخ دهد. این تظاهرات در اولین سالگرد مراسم سوگند مرسی صورت گرفته‌ است. ارتش مصر نیز هشدار داد که اگر اوضاع خارج از کنترل شود وارد صحنه شده و مداخله می‌کند. در سخنرانی روز چهارشنبه مرسی هیچ نشانه‌ای از فرونشاندن تنش‌ها و انتقادات و پاسخ به خواسته مخالفان مبنی بر استعفایش وجود نداشت.

با این حال مساله فرقه گرایی در خارج از مصر نیز به همین صورت است. در عراق کشتار اخیر میان مسلمانان سنی و شیعه طی پنج سال بالاترین رقم تلفات را به همراه داشته است. نوری المالکی، نخست‌وزیر عراق که ریاست دولت تحت رهبری اکثریت شیعه را بر عهده دارد، مقصر بخشی از این مساله است چرا که وی هیچگاه به وعده‌هایی که داده از جمله، بازگرداندن اقلیت‌های سنی به صحنه سیاست و نیروهای کار عمل نکرده است. این اقلیت‌های سنی که تحت حکومت صدام قدرتمند شده بودند پس از سرنگونی وی از صحنه سیاست کنار گذاشته شدند. در بحرین خانواده سلطنتی که نماینده اقلیت سنی است به شدت اعتراضات اکثریت شیعه را سرکوب کرده‌اند. این معترضان دنبال نقشی برجسته‌تر در صحنه سیاست هستند. تنش‌های فرقه‌ای همچنین در لبنان و ترکیه در جریان است.

شرایط تمامی این کشورها با یکدیگر برابر است اما در مقیاسی بزرگتر این ناآرامی منطقه‌ای توسط جنگ داخلی سوریه تحریک شده چرا که این جنگ داخلی در سراسر این مرز گسترش یافته و مسلمانان شیعه و سنی کشورهای همسایه را تحریک می‌کند تا به یکدیگر حمله کنند. این ناآرامی از دو سال پیش به دنبال اعتراضات صلح‌آمیز علیه بشار اسد، یکی از اعضای اقلیت علوی که یک گروه شیعه است، صورت گرفت. در حال حاضر که جنگ داخلی سوریه ۱۰۰ هزار کشته بر جای گذاشته، مسلمانان سنی در سراسر این منطقه نسبت به اقدامات بشار اسد علیه مخالفان سنی به شدت عصبانی شده‌اند و این در حالی است که مسلمانان شیعه در خارج از سوریه برای دفاع از بشار اسد به دولت وی پیوسته‌اند.عربستان سعودی، ترکیه و قطر که کشورهای سنی با منافع استراتژیک مرزی محسوب می‌شوند، حامی مخالفان سوری هستند اما ایران و حزب‌الله مستقر در لبنان که هر دو شیعه هستند از بشار اسد حمایت می‌کنند.

بدون توجه به آنچه که در سوریه می‌گذرد، رهبران کشورهای همسایه باید به سرعت تلاش کنند تا این روند را که به سوی فرقه‌گرایی می‌رود، تغییر دهند. این امر بدان معنا است که این رهبران باید متعهد تساوی حقوق تمامی شهروندان شوند و این ضمانت را بدهند که مسلمانان شیعه و دیگر اقلیت‌ها می‌توانند مراسم مذهبی خود را بدون هیچ ترسی برگزار کنند. چنین قوانینی در منشور سازمان ملل و بیانیه جهانی حقوق بشر مطرح شده است. در نتیجه باید بدانید که انتخابات به خودی خود باعث ایجاد دموکراسی نمی‌شود و دولت‌ها نیز باید شامل آن شوند و اگر به هر دلیلی تفرقه و تنفر پرورش یابد، ناگزیر نتیجه معکوس داده و ثبات جوامع غیرممکن می‌شود.»