آسيب شناسي امر به معروف و نهی از منکر

دراين دوره ، وظيفه ي امر به معروف ، زير نظر دولت مركزي و به صورت متمركز به انجام مي رسد و نهاد امر به معروف ، به عنوان نهاد دولتي ، دركنار نهادهاي ديگر به انجام وظيفه مي پردازد(129).
4-1-3-1- نقاط قوت روش دولتي ؛
الف) تناسب با ماهيت امر به معروف :
چنان چه امر به معروفي كه جداي از دولت انجام پذيرد ، نمي تواند ضامن اجراي قانون باشد و يكي از اهداف اين اصل را كه اجراي قانون است تأمين كند . بنابراين امر به معروف نمي تواند در حد وظيفه اي فردي باقي بماند ، اما از نقاط قوت روش دولتي آن است كه با ماهيت و افق گسترده اين اصل سازگار است(130).
برخي از علماي اهل سنت به طور صريح بيان كرده اند كه امر به معروف تنها در سايه ي حكومت ميسر است .
بنابراين امر به معروف وظيفه اي است كه بدون حكومت ، عملي نمي شود و براي اجراي آن تشكيل حكومت از ضروريات است(131).
ب) داشتن امكانات كافي :
ايفاي وظيفه ی امر به معروف در بسياري از مهم ترين مصاديق آن ، نيازمند اطلاعات و امكانات و افراد زيادي است و بدون امكانات كافي ميسر نيست و چون در روش دولتي بيشترين امكانات و افراد فراهم است ، اين روش براي تحقق بخشيدن به اهداف اين وظيفه ی بزرگ ، بر ديگر روش ها برتري دارد(132).
پ) هماهنگي اخلاق و سياست :
از آن جا كه تشخيص مصاديق مصلحت و مفسده ، بسيار دشوار و متأثر از فرهنگ ها و تربيت هاي مختلف است ، احتمال لغزش بسيار مي شود ممكن است بر اثر پديد آمدن اختلاف نظر ها ، ميان آمران به معروف و مردم در تشخيص مصلحت و مفسده ، امر به معروف به تعطيلي كشيده شود ، اما اگر همه ی سياست گذاري هاي فرهنگي، اخلاقي و سياسي ، به گونه اي هماهنگ و به وسيله ی يك نهاد تنظيم شود ، جايي براي تعارض ، ميان اخلاق و سياست باقي نمي ماند ، زيرا هم وظيفه ی امر به معروف و هم وظيفه اداره ی امور در يك جامعه، تعريف و سازمان دهي مي شوند وحفظ موازين اخلاقي ، با نظامي برنامه ريزي شده پيش مي رود و هرنهاد در اين زمينه به ديگري كمك مي كند(133) .
ت) رعايت مصلحت اجتماع بر فرد :
يكي از خصوصيات فعاليت هاي دولتي آن است كه كلان فصر و خرد فصر نمي باشد .
به عبارتي هميشه مصالح كل جامعه و مردم را بر فرد و يك يك افراد مقدم مي دارد .
در اين راستا ، ممكن است گاهي مصلحت يك فرد موقتاً رعايت نشود و حتي آسيب مختصري به او برسد .
لكن كل جامعه منتفع مي شود و از مواهب آن حركت و فعاليت ، بهره مند مي گردد(134) .
4-1-3-2- نقاط ضعف روش دولتي ؛
الف) نا محدود بودن اختيارات :
يكي از ويژگي هاي اين سازمان ، گستردگي وظايف و نا محدود بودن اختيارات آن است و همان طور كه پيشتر گفته شد ، اين نهاد، بر موارد متعدد و متنوعي از زندگي اجتماعي ، نظارت داشت ؛ از امور تربيتي و آموزشي گرفته تا امور مذهبي و اقتصادي و بازار ، كه البته اين وظايف ، مشخص كننده ي تمام وظايف اين نهاد نبوده است . بلكه، همگي جنبه ی مثال داشته است .
ريشه ی اين گستردگي وظايف از سويي، درگستردگي مصاديق معروف و منكرات است كه به قول « ظافر قاسمي» هيچ كس نتوانسته همه ی آن را شماره كند(135).
از سوي ديگر ، در نامشخص بودن دايره ی شمول اين وظيفه است ؛ چرا كه از ديرباز دايره ی امر به معروف و نهي از منكر در هاله اي از ابهام طرح شده است .
تاريخ گواه است كه در مقاطع مختلفي ، نا معلوم بودن محدوده هاي كار اين روش ، سياست مداران را به اقدامات خطرناكي واداشته است(136) وتنها با قانون گذاري مي توان در رفع اين مشكل كوشيد و آن را اصلاح كرد .
ب) غير مردمي شدن و تحميلي بودن :
يكي از معايب يا نقاط ضعف روش دولتي ، خصوصاً در مورد دولت هاي غيرمردمي، آن است كه امر به معروف و نهي از منكر از بالا به پايين ابلاغ و القاء مي گردد و چون جنبه دستوري و فرمايشي دارد خودجوش و مردمي نمي باشد .
به عبارت ديگر امر به معروف و نهي از منكر ممكن است تحميلي به نظر آيد و به مزاج بعضي خوش نيايد .
چنين شكلي در نهي از منكر ، خيلي نگران كننده نيست چه آن كه هميشه نهي از منكر با تلقي و صعوبت همراه است ، لكن در امر به معروف ممكن است باعث ريا پروري شود(137).
پ) ظاهر گرايي :
بي شك وظيفه ی نهي از منكر ، دفع منكرات پنهاني نيست و محتسب درخلوت ها ، به جز در موارد مهم ، مانند : هتك ناموس(138) و غير آن ، وظيفه اي ندارد و يكي از شروط مسلم وجوب نهي از منكر ، آشكارا بودن وقوع منكر و ترك معروف است(139)و در غير موارد مذكور ، آمر به معروف به هيچ عنوان حق تجسس ندارد .
ت) افراط و تفريط در امور :
امر به معروف دولتي ، گرچه به دليل برخورداري از امكانات ، كارآيي بيشتري دارد ، اما از آن جا كه صددرصد به نهاد قدرت سياسي وابسته است، ويژگي هايش تابع ويژگي هاي اخلاقي و فكري حاكمان خواهد بود و با فراز و نشيب روحيه ی مذهبي و اخلاقي مسئوولان امر ، در كارآيي اين اصل نيز فراز و نشيب ايجاد خواهد شد(140) .
ث) كم رنگ شدن بعد مردمي :
نياز وظيفه ی نهي از منكر به افراد و امكانات و آگاهي هاي پيچيده ، كه در بعضي از موارد حتي از فقيه جامع الشرايط هم بر نمي آيد ، وجود نهادي گسترده را براي تصدي اين وظيفه ، اجتناب ناپذير مي سازد و بدون شك با نگاه سازماني به اين تكليف شرعي نگريستن ، بسياري از تنگناها را از راه بر مي دارد .
هدف از امر به معروف ، همان طور كه گفتيم ، به وجود آوردن نظارتي عمومي است و با توجه به وجود ويژگي همگاني بودن امر به معروف است كه اين وظيفه مي تواند ضامن اجراي قانون و شيوه اي محكم براي تحقق اهداف پيامبران و صالحان باشد و اگر در انحصار گروهي خاص قرار گيرد ، نمي تواند در تار و پود جامعه تأثيرگذار باشد و از هدف اصلي خود فاصله مي گيرد و نمي تواند همان امر به معروفي باشد كه اسلام و قرآن ، مردم را به آن امر كرده اند(141).
ج) به وجود آمدن زمينه خود كامگي :
يكي از آفت هاي اين روش اين است كه دادن چنين اختياري به محتسب ، آن هم در تخلفات عمومي كه بيشترين تخلفات را تشكيل مي دهد ، او را در معرض خودكامگي و استبدادي خطرناك ، قرار مي دهد ، زيرا او است كه مي تواند به تشخيص خود از جرم چشم پوشي كرده، آن را كم اهميت جلوه دهد ، و يا آن را بزرگ نمايي كند و حتي براي فردي طبق ذوق و سليقه خودش پرونده سازي كند .
اين جاست كه راه اعمال سليقه ، اخذ رشوه و هزاران هزار زد و بند باز مي شود و در اين ميان اگر محتسب براي منافع شخصي خودش يا گروهي از مردم ، بي دليل كوتاه بيايد، حق دولت و جامعه ، و اگر به ناحق سختگيري كند، حقوق شهروندان ضايع خواهد شد و چون خود محتسب ، هم شاهد و هم قاضي است ، طريقه ی روشني براي اثبات خطاي او هم وجود نخواهد داشت .
و محتسب به دليل زيركي هاي خاصي كه بر اثر مواجهه با اشرار فرا مي گيرد(142). به راحتي در معرض سوء استفاده از مقام قرار مي گيرد و دامي فرا رو دارد كه توان لغزاندن هر انساني را دارد .
چ) ايجاد مصونيت كاذب :
قرار دادن وظيفه ی نهي از منكر در انحصار افرادي خاص ، ضمن غير مسئوول جلوه دادن و خلع سلاح ضمني عموم مردم ، اين ذهنيت را پديد مي آورد كه اين گروه ، مسئوول مستقيم ايفاي اين وظيفه اند و افراد ديگر جامعه در تشخيص منكر و معروف شيوه هاي كار ، محتاج كسب اجازه از آن هايند . اين كار نوعي مصونيت كاذب براي اعضاي اين سازمان به وجود مي آورد و آن ها را دچار اين گمان مي كند كه گويي در امر به معروف و نهي از منكر هميشه حق به جانب آن هاست و دامن خود آن ها از هر نوع منكري كاملاً پاك است و هرگز نبايد ديگران آنان را امر و نهي كنند و آن ها معروف و منكر را از هر كس بهتر مي شناسند .
حافظ طريق رندي ، از محتسب بياموز
مست است و درحق او ، كس اين گمان ندارد(143)
به وجود آمدن چنين مصونيتي براي هر قشري نه تنها آفتي اجتماعي است ، بلكه با آموزه هاي ديني و تعاليم قرآني هم در تضاد است و بيش از هر چيز ديگر محتاج مبارزه و ريشه يابي است .
چنان كه خداوند در قرآن درباره پيامبر اسلام مي فرمايد: « اگر به ما چيزي نسبت مي داد كه خلاف واقع بود ، دست او را قطع مي كرديم (144).»
بنابراين نمي توان نهي از منكر را به گونه اي در يك نهاد ، منحصر كرد كه حق دخالت از مردم سلب شود(145).
ح) غفلت از بعد بين المللي :
با توجه به غير اسلامي بودن حكومت ها در ساير كشورها ايجاد ارتباط با آن ها در موارد بسياري ، مستلزم تن دادن به منكراتي است كه در كنار آن تبادلات علمي و فرهنگي جامعه ی اسلامي رسوخ كند ، مانند استفاده از اينترنت و ماهواره كه مي توانند به رغم نتايج مثبت فراوانشان ، باعث ترويج منكراتي با آثار ويران كننده و منكرات خطرناك تري باشند و در دراز مدت ، ويراني جامعه را از محتواي اسلامي و ايماني در پي آورند .
اگر به وظيفه ی نهي از منكر به عنوان وظيفه اي از وظايف حكومت بنگريم ، در اجراي بعد برون مرزي آن ، پيشرفت چنداني حاصل نخواهيم كرد ، زيرا ؛ در غالب موارد ، اجراي بعد برون مرزي و مبارزه با منكرات خارجي ، همچون اعدام سلمان رشدي ، نه تنها با امور مسلم حقوق بين الملل در تضاد قرار مي گيرد ، بلكه مداخله در امور كشورهاي ديگر به حساب مي آيد و اين كار موجب به خطر انداختن اصل نظام است(146) .
چرا كه قرآن كريم ، ملاك اسلاميت جامعه اسلامي را امر به معروف دانسته است .
« كُنتُم خَيرَ اُمَّةٍ اُخرِجَت لِلنّاسِ تَامُرُونَ بِالمَعرُوفِ ...(147) »
خ) سياسي شدن :
يكي از اصول فقهي ، قاعده ی « الاهم فالاهم » است .
اين قاعده در مسئله ی نهي از منكر اين پيام را به ما مي دهد كه هرگاه اجراي امر به معروف يا نهي از منكر موجب مفسده اي مهم تر باشد ، از چنان امر به معروف و نهي از منكري چشم پوشي كنيم ؛ همچنان كه در كتب فقهي به اين مسئله ، تصريح شده است(148).
چرا كه ممكن است وظيفه ی نهي از منكر ، دستخوش مصلحت بازي هاي سياسي و قرباني افراط و تفريط هاي زمامداران شود ، و از اين رو باعث مي شود به تدريج ، كليه ِی فعاليت هاي سازمان دولت و وظيفه ی نهي از منكر به بهانه ی تعارض با مصلحت هاي بزرگ تر به تعطيلي كشيده شود(149).
د) ناتواني بيت المال در تأمين هزينه ها :
اگر بنا باشد كه بيت المال تأمين كننده هزينه هاي زندگي آمران به معروف و ناهيان از منكر باشد ، نخستين مشكلي كه پيش مي آيد اين است كه گستره ي اين وظيفه كاهش مي يابد ، زيرا نهي از منكر دامنه اي گسترده دارد و نيروهاي فراوان مي طلبد ، اما بيت المال محدود است و نيازمندان و مخارج كشور بسيار .
بنابراين با حجم محدود بيت المال ، نمي توان تمام ابعاد زندگي اجتماعي را تحت نظارت قرار داد(150).
ذ) سوء استفاده مالي :
اين را نبايد از نظر دور داشت كه آزادي عمل در امور مالي ، زمينه هاي سوء استفاده مالي و تحت الشعاع قرار گرفتن نهي از منكر را فراهم مي آورد و ممكن است محتسب ، كه در تشخيص جرم تنها مرجع تصميم گيرنده است با دريافت وجوه گزاف ، موجبات ظلم به جامعه را فراهم آورد و يا با تخفيف هاي ناروا ، قانون گريزي را رواج دهد و حفظ نظم و عدالت را با مبالغي چند ، معامله كند .
خطرآلودگي به فسادمالي، خطري نيست كه مختص نيروهاي پليسي رژيم هاي طاغوتي باشد ؛ بلكه در دواير حكومت هاي اسلامي ، هم اتفاق افتاده است(151).
ر) كاهش تأثير عمل :
محتسب در هنگام ايفاي وظيفه ی خود در اين انديشه است كه امر به معروف را به گونه اي به اجرا در آورد كه نه تنها ضربه اي به معاش او، وارد نياورد ، بلكه در توسعه ی آن مؤثرهم باشد .
به اين دليل است كه محتسب در معرض افراط و تفريط در ايفاي وظيفه قرار مي گيرد و اين گمان پديدار مي شود كه مسائل مادي در تصميمات او تأثيرگذار است(152) .
بر اين اساس ، امام علي (علیه السّلام) به مالك اشتر ، توصيه مي كند كه از بيت المال به طور وفور در اختيار عمال خود قرار دهد تا از خيانت به مردم در امان باشد(153) .
ز) گرايش به ماديات :
اگر وابستگي دولت را از وجوه دريافتي از مردم قطع كنيم و از بيت المال در حد كافي در اختيار محتسب بگذاريم .
مشكلات ديگري را به وجود مي آوريم ، از جمله اين كه اگر جوهره ی تقوا در نهاد او نباشد ، خزانه ی سرشار يك كشور ثروتمند هم نمي تواند محتسب را از سقوط به منجلاب دنيا پرستي باز دارد ، چرا كه ناهي از منكر ، همانند پيامبران جانشين خدا در زمين(154) و عهده دار وظايف پيغمبران است(155) و بايد مثل آنان به تقوا مزين ونبايد همچون اصحاب شيطان به شكل افراطي از مواهب دنيوي بهره مند شود، زيرا دوستي دنيا سرچشمه همه خطاهاست(156).
و با وظيفه نهي از منكر ، كه مبارزه با خطاهاست ، سازگاري ندارد.
ژ) تشريفاتي شدن :
آن چه مسلم است اين است كه نهي از منكر بايد از ميان مقامات ارشد آغاز شود و كساني كه متصدي وظيفه ی نهي از منكراند ، ابتدا بايد خود را اصلاح كنند و به تعبير روايات « نهي از منكر را از دل آغاز كنند(157) » و اگر مقامات ارشد ، علاقه ی قلبي به رواج معروف ها و از بين بردن منكرات نداشته باشند يا خود آلوده به انواع منكرات باشند ، بدون شك كار اين دايره، كاري تشريفاتي و بي نتيجه خواهد بود ؛ زيرا « مردم به دين پادشاهان خود هستند(158)» و « هرگاه اميري فاسد شود ، همه مردم فاسد مي شوند .(159) »
س) منزوي شدن و ادغام :
وقتي نهي از منكر دولتي مي شود و تابع فرامين حاكماني مي شود كه غالباً به ناحق بر مسند حكومت مي نشينند، كه ( به تعبير قرآن ، كارشان ايجاد فساد است(160) ).
اگر براي حفظ ظاهر و عوام فريبي هم با وجود يك نهاد تشريفاتي براي امر به معروف و نهي از منكر موافق باشند ، از آن جا كه اطرافيان نزديك و دور حاكم ممكن است مورد مزاحمت مأموران نهي از منكر قرار گيرند و به ناچار به شكلي پاي حاكمان به ميان آيد و همين وجود تشريفاتي و ظاهري هم دوام نمي يابد و حاكمان به هر شكل ممكن در صدد از بين بردن اسم و رسم اين نهاد مذهبي بر مي آيند . گزارش هاي تاريخي مختلفي حاكي از آن است كه دايره دولت به تدريج رو به ضعف نهاد ، و با نهاد هاي ديگر ادغام شد و رفته رفته از اهميت آن كاسته شد.
به عنوان مثال : « در بغداد غالباً منصب شرطه و محتسب تركيب مي شد و به يك فرد واگذار مي شد(161) » .
ش) اضمحلال تدريجي :
ادغام شدن دولت در نهاد هاي ديگر و توزيع وظايف آن ، ميان ديگر نهاد ها ، زمينه ساز حاشيه اي شدن نقش اين نهاد و كم رنگ شدن حضور آن در صحنه ی اجتماع و انزواي آن است .
اين انزوا ، موجب مي شود كه به تدريج همان نقش حاشيه اي از بين برود و درجامعه ، جايي براي امر به معروف و نهي از منكر باقي نماند(162).
ص) نبودن ساز و كارهاي مناسب :
در باب امر و نهي واقعيت مطلب اين است كه اين فرائض بايد پس از دعوت به خير صورت پذيرد .
ابتدا بايد مردم نسبت به معروف ها و منكرات آشنايي پيدا كنند و آن ها را بشناسند ، پس از آن نوبت به مرحله ی امر و نهي برسد .
اين دعوت به خير، هم سلامت جامعه را تضمين مي كند و هم به رشد و تعالي آن ياري مي رساند و هم به عنوان پيش گيري ، مانع گسترش گناه مي شود و نياز به درمان را كه وظيفه ی دوم است را كم مي كند .
در حكومت ديني ابتدا بايد نهاد هايي همچون وزارتخانه هاي فرهنگ و ارشاد اسلامي ، آموزش و پرورش ، آموزش عالي، سازمان تبليغات اسلامي، حوزه هاي علميه، شوراي عالي انقلاب فرهنگي، صدا و سيما و نهاد هاي مردم ساز همچون كانون هاي فرهنگي و ... كار تبيين معروف ها و منكرات را انجام دهند ؛ امري كه به هر دليلي از جمله مشغوليت هاي دوران دفاع مقدس، كوتاهي برخي مسئوولان و نهاد هاي مرتبط، كمبود امكانات اقتصادي، كمبود نيروهاي فكري ، انبوه و گستردگي تهاجم فرهنگي تاكنون به طور شايسته و كامل انجام نشده است .
ض) نبود قوانين لازم :
اجراي دقيق اصل مذكور ، نيازمند تصويب قوانين جزايي ، كيفري و حقوقي است .
- متأسفانه هنوز در جامعه ی ما خلأ قانوني يا ضعف و كمبود قانون ، در اين زمينه وجود دارد .
منكرات هميشه به يك شكل و شيوه انجام نمي شوند .
هر چند روح كلي حاكم بر تمامي آن ها يكي است و آن هم نافرماني از دستور خدا و گناه است .
به همين دليل ، قوانين بازدارنده يا تنبيهي ، مدام بايستي تدوين ، تعمير و تكميل شوند . امري كه تلاش گسترده و دقيقي را طلب مي كند .
ط) عدم بودجه كافي :
اجراي فرائض مذكور، به ويژه مقدمات آن ، از جمله دعوت به خير كه در خود اصل هشتم نيز به آن اشاره شده است، در برخي موارد نيازمند تخصيص بودجه ي مخصوص است كه به طور مشخص بايستي انجام گيرد و تاكنون به نوعي مغفول مانده است .
هرگونه فعاليت سازمان يافته ، مداوم ، علمي و گسترده مانند : ديگر فعاليت ها ، نيازمند بودجه و امكانات مالي و مادي و سخت افزاري است(163) .
ظ) بي اعتنايي و عدم احساس مسئووليت :
انساني كه نسبت به دنياي پيرامون خود بي توجه و به دور از تعهدات اجتماعي است و در برابر هم نوعان خود ، اعم از ؛ همسايگان، همشهريان، والدين، فرزندان و... همانند چوب خشكي باشد كه بد و خوب آن ها ، و يا خير و شرّشان هيچ گونه تغيير و تأثيري در او ايجاد نكند و در اصطلاح آن ها حركتي از خود نشان ندهد و صلاح و فساد جامعه، برايش اندك ارزشي نداشته باشد .
در نتيجه از چنين افرادي نمي توان انتظار ارشاد و امر به معروف و نهي از منكر داشت ، چرا كه اين فريضه ي الهي در فهم و شعور و پس از آن بر اراده و عمل استوار است و اين در نهاد چنين افرادي ، هرگز پيدا نمي شود(164) .
بنابراين ، احساس مسئووليت و دغدغه داشتن مسئوولين و دولت مردان از عوامل مهم اجرا يا عدم اجراي اصل فوق الذكر است .
به نظر مي رسد ، متأسفانه حداقل در بخشي از نيروها و مسئوولان جامعه ، كمبودي از اين ناحيه وجود دارد .
ع) كثرت كارها :
دشواري و گستردگي مسائل اجتماع ، به ويژه در دوراني كه كشورها از هر سو، مورد هجمه بوده و تعامل با كشور هاي ديگر و تدبير امور زندگي مردم، آن چنان توان و فكر مسئوولان را به خود مشغول مي دارد كه گاه اين گونه امور ، مورد غفلت و فراموشي قرار مي گيرند و يا اگر هم فراموش نشوند ، فرصت و تواني براي انجام آن ها باقي نمي ماند .
البته اين مانع ، دليل قانع كننده اي براي عدم انجام فرائض مذكور نيست ، ولي به هرحال ، حداقل در مورد بخشي از مسئوولان صادق مي باشد .
غ) كثرت مسئووليت ها :
متأسفانه بر اساس يك سنّت غلط ، معمولاً مسئوولان دولتي در كشورما ، بيش از يك مسئووليت دارند و اين كثرت مسئووليت ها حتي در مورد صادق ترين ، عالم ترين و توانا ترين و با دغدغه ترين افراد نيز، موجب پايين آمدن راندمان كار و نتيجه مي گردد.
به ويژه اين كه اين افراد به دليل كمبود وقت ، افراد ديگري را مأمور انجام كار مي كنند و خود به يك نظارت نه چندان مؤثر اكتفا مي نمايند(165).
ف) تبليغات مسموم :
تبليغات مسموم و مغرضانه عليه يك ملت و يا عده اي كه امر به معروف مي كنند باعث آلوده كردن ذهن افراد نسبت به آنان مي شود و آن قدر اثرات بدي دارد كه كشور ايران را ضد حقوق بشر و ظالم ترين دولت هاي جهان را طرف دار حقوق بشر به شمار مي آورد .
ق) اجراي غلط :
هميشه نمي توان همه ی تقصيرها را به گردن افراد اهل خلاف يا جامعه و يا تبليغات مسموم انداخت ، بلكه گاهي بايد به خودمان و بينديشيم و ببينيم آيا ما در نوع امر به معروفمان همان روش اولياي خدا را داريم(166)؟
« قالَ عَلي (علیه السّلام) : اَجْمِلُوا فِي الْخِطابِ تَسْمَعُوا جَميلَ الْجَواب (167)»
« در سخن گفتن نيكو ، خطاب كنيد تا جواب نيكو بشنويد . »
بايد بدانيم كه آمرين به معروف بايد روانشناس، كارشناس ، عالم و هنرمند باشند ، زيرا ؛ هم خلاف ها گوناگون است و هم روش نهي از منكر بايد گوناگون باشد . همچنان كه امام رضا (علیه السّلام) فرمودند :
« مَن طَلَبَ الاََمْرَ مِنْ وَجْهِهٍ لَم يَزِلَّ(168)... »
« هركس ، كاري را از راه خودش وارد شود ، دچار لغزش نخواهد شد. »
ك) حاشيه امن وابستگي به قدرت :
هميشه قدرتمندان بي تقوا در سايه ي امن دولت هاي قدرت مدار ، مشغول لذت دنيوي خويش بوده اند و اينان كه امكانات قانوني و فرا قانوني ! در اختيارشان بوده ، از اين موقعيت خود ، به نفع خويش و به ضرر جامعه استفاده نموده اند(169).
گ) بي تفاوتي توده ها :
هر گاه مردم در مقابله با منكر ، بي تفاوت شدند ، سرايت گناه به لايه هاي وسيع اجتماع ، حتمي و اجتناب ناپذير خواهد شد و ديگر جايگاه مطمئني در جامعه براي دين داران نخواهد ماند .
همان طور كه اگر مردمي كه در كشتي نشسته اند به كسي كه كشتي را سوراخ مي كند ، اعتراض نكنند ، لحظاتي بعد همه ی آن ها غرق خواهند گرديد(170) .
ل) همكاري نكردن حكومت :
در فساد هاي كلان كه جلوگيري از آن ها در حد قدرت يك يا چند نفر نيست بايد دولت و حكومت وارد ميدان شود و از قدرت عظيم حكومتي استفاده كرد. زيرا ؛ حكومت را در اين ورطه ، حقي پا برجاست(171).
م) نارسائي مفاهيم اجتماعي و سياسي :
در تاريخ فلسفه ي سياسي مي خوانيم كه آن گاه كه مفاهيم خاص اجتماعي و سياسي در غرب مطرح شد و مسئله ی حقوق مردم و حاكميت به ميان آمد و عدّه اي طرفدار استبداد سياسي شدند و براي مردم در مقابل حكمرانان حقّي قائل نشدند ، اين عده در استدلال هاي خود براي اين كه پشتوانه اي براي نظريات سياسي خود پيدا كنند به مسئله خدا چسبيدند و مدعي شدند كه حكمران در مقابل مردم مسئوول نيست، بلكه او فقط در برابر خدا مسئوول است ، ولي مردم در مقابل حكمران مسئوول اند و حكمران حقوقي دارد كه مردم بايد ادا كنند .
از اين رو بود كه در انديشه ها ، نوعي ارتباط تصنّعي به وجود آمد ، ميان اعتقاد به خدا و اعتماد به لزوم تسليم در برابر حكمران و سلب حقّ هرگونه مداخله اي در برابر كسي كه خدا او را براي نگهباني مردم برگزيده است .
از نظر فلسفه ی اجتماعي اسلامي ، نه تنها مردم در مقابل حكمران مسئوول اند ، بلكه حكمران هم در مقابل مردم مسئوول است .
اميرالمؤمنين پيشواي سياسي و اجتماعي و برگزيده ی حضرت حق ، در گير و دار صفين با مردم سخن گفت و فرمود :
« حق تعالي با حكومت من بر شما ، شما را همان اندازه حق بر عهده ي من قرار داده كه مرا بر عهده ي شماست . حق همواره دو طرفي است ، كسي را بر ديگري حقّي نيست مگر این كه آن ديگري را هم بر او حقّي است ، و اگر كسي باشد كه بر ديگران حق دارد و ديگران بر او حقّي ندارند ، او تنها خداست و آفريدگانش را چنين مزيّتي نيست ، زيرا او بر بندگانش توانايي و قدرت دارد و قضاي گوناگون او جز به عدالت جاري نمي گردد .
يعني حق ، متبادل است ، كه هركس از آن بهره مند شد مسئووليتي در مقابل خواهد داشت(172). »
4-2- آسيب هاي عمومي :
4-2-1- جهل و ناداني :
اساس و پايه ي دين مبين اسلام ، معرفت و آگاهي است .
چرا كه تحت سايه ي علم و دانايي زندگي دنيوي و اخروي بشر از ارزش واقعي برخوردار مي شود ، لذا اولين وظيفه اي كه در اعتقادات اسلامي متوجه انسان مي گردد ، شناخت و آگاهي از حقيقت اصول اعتقادي است .
نبايد غفلت كرد كه در منابع اسلامي ، يكي از علل تباهي ، جهل و ناداني معرفي شده است .
اين بزرگ ترين آفت رشد بشري مي تواند زمينه ساز بسياري از مفاسد فردي و اجتماعي شود و راه را بر روي ارزش هاي انساني و اسلامي سد نمايد(173).
4-2-2- سستي و بي حوصلگي :
از جمله آفات بازدارنده امر به معروف و نهي از منكر ، سستي و بي حوصلگي است ، كه گاهي ناشي از بي اعتنايي در جامعه مي باشد .
اين حالت نه تنها انسان را از انجام وظايف اخلاقي – اجتماعي باز مي دارد ؛ بلكه روحيه ي تنبلي در كار و بي حالي در تلاش هاي روزمره ی زندگي را در فرد ايجاد مي كند .
درحديثي از امام صادق (علیه السّلام) در مورد مذمّت اين صفت آمده كه :
« قال الصادق (علیه السّلام) : ايّاكَ وَ الْكَسَلَ وَ الْضَّجرَ فَإنَّهُما يَمْنَعانَكَ مٍن حَظِّكَ مِنَ لدُّنيا وَ الْاخِرَهِ .»
« از كسالت و بي حوصلگي دوري كن ، زيرا اين دو ، تو را از بهره ات در دنيا و آخرت باز مي دارد(174). »
4-2-3- مبارزه با معلول :
در تعاليم اسلام سخن از خشكانيدن ريشه ی فساد است ، اگر ريشه ي فساد موجود باشد و ما هم بخواهيم با معلول يعني يك نفر ، مريض مبتلا ، مبارزه كنيم ، نتيجه اي نخواهيم گرفت ، در مبارزه با مواد مخدر بايد با توليد گران آن مبارزه كرد .
در پيشگيري از مفاسد جنسي بايد از نگاه آلوده و خلوت با نامحرم جلوگيري كرد .
اسلام مي گويد : امرا و سلاطين اگر اصلاح شوند ، جامعه ، اصلاح خواهد شد.
البته اين به آن معنا نيست ، پس اگر نتوانيم ، با علت مبارزه كنيم ، امر به معروف را ترك كنيم ، بلكه سفارش شده به سراغ ريشه هاي بالاتر فساد برويم و به جاي مبارزه با يك نفر گناهكار به سراغ آن جمع و آن باند برويم و اين ها مبارزه با علت است نه معلول(175) .
4-2-4- طولاني شدن :
هر كسي ظرفيتي دارد و حوصله ي هر كس اندازه اي .
در امر به معروف بايد حوصله ها را در نظر گرفت ، اگر اهل منكري از نصيحتي به دليل طولاني شدن آن سرخورده شد ، ديگر نمي توان او را متمايل به حقايق نمود(176) .
4-2-5- عامل نبودن گوينده :
دستور اسلام اين است كه با كردارتان ، مردم را به خوبي ها دعوت كنيد ، اگر با زبان امر به معروف كنيد ولي خود به معروف عمل نكنيم ، چنين امر به معروفي در كسي اثر نخواهد گذاشت .
قرآن با سرزنش مي فرمايد : « لِمَ تَقولونَ ما لا تَفعَلونَ (177)»
« چرا مي گوييد چيزي را كه خود به آن عمل نمي نماييد. »
در اين زمينه امام صادق (علیه السّلام) مي فرمايند :
« قال الصادق (علیه السّلام) : كونوا دُعاةَ الناسِ بِاَعْمالِكُم(178)»
« دعوت كننده ي مردم باشيد با اعمالتان .»
4-2-6- مأيوس كردن گناهكار :
اگر آمر به معروف با ديدن اهل منكري او را مأيوس كند ، چنين كسي در كارش كاربردي نخواهد ديد ، چون شايد كسي گناهي انجام بدهد ولي قبح آن گناه را نمي دانسته يا تمايل قلبي به آن نداشته باشد يا در گير و دار دوستان اهل معصيت گرفتار شده ، كه اگر چنين باشد ما به جاي هدايت او ، به گناهكاري او كمك كرده ايم .
آمر به معروف يكي از وظايف اش اين است كه به شخص نااميد ، اميد بدهد .
اميرالمؤمنان علي (علیه السّلام) در مورد برخورد با اهل گناه فرموده است :
« قال علي (علیه السّلام) : يَنْبَغي لِاَهْلّ الْعِصْمَهِ وَ الْمَصْنوعِ اِليْهِمْ فِي السَّلامَهِ عَنْ يَرْحَموا اَهلَ الذُنوبِ و ... »
« سزاوار است براي افرادصالح و پاكدامن كه نسبت به اهل گناه رحم كنند(179).»
4-2-7- قضاوت عجولانه :
امر به معروف اگر از روي قضاوت عجولانه و احساسي باشد ، مكان و زمان در نظر گرفته نشود ، گاهي اثر معكوس مي گذارد كه در نهايت هم ، پشيماني به بار مي آورد .
اگر به فردي كه مرتكب جرمي شده ولي توجيه نيست ، انسان تذكري بدهد ، اين تذكر، يا بي اثر و يا كم اثر خواهد بود(180).
امام علي (علیه السّلام) مي فرمايد : « الصَّبْرُ ظَفَرٌ ، الْعَجَلُ خَطَرٌ »
« ... صبر ، موجب پيروزي ، و عجله ، خطرآفرين است(181). »
4-2-8- ترس از جوّ سازي :
از آن جا كه اهل منكر كار خويش را توجيه مي كنند و زمينه را از كسي كه مي خواهد امر به معروف كند مي گيرد و امر به معروف از ترس جوّ زدگي ، مسخره و ملامت ، دست از اين فريضه ي الهي كشيده و از ترس جوّ سازي آن را ترك كنند كه البته درمان آن در كلمات گهربار حضرت علي (علیه السّلام) آمده است .
در آن جا كه مي فرمايند :
« ... وَ لا تأخُذُكَ فِي اللهِ لومَةُ لائِمٍ ... »
«مبادا در اين راه از جوّ سازي و ملامت گران تأثير پذير باشي(182) ؟»
4-2-9- تجسس هاي بي جا :
سرك كشيدن به زندگي خصوصي افراد و كشف گناه از نظر اسلام مذموم است .
« چرا كه ما موظف نيستيم براي كشف منكرات پنهان به هر جايي سر بزنيم و نمي توانيم به جاسوسي يا كنجكاوي بپردازيم .
يا با احتمال ضعيف يافتن وجود منكري ، به خانه اي حمله كنيم(183) . »
« امام صادق (علیه السّلام) فرمودند : هر كس لغزش و گناه مؤمنين را پيگيري كند ، خداوند در همين دنيا هم او را افتضاح خواهد نمود (184). »
4-2-10- منفي بافي :
در امر به معروف نبايد فقط عيب ها و نقاط منفي را گفت ، خوب است ابتدا انسان از خوبي ها و صفات پسنديده بگويد.
چرا كه در هر كسي نقاط منفي و مثبت هست و ما مأموريم كه نقاط مثبت را هم گوشزد كنيم .
قرآن مجيد، حتي وقتي مي خواهد مذمّت شراب را بگويد از منافع آن مي گويد و سپس ضررهايش را گوشزد مي كند .
قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) : « مَنْ اَمَرَ بِالْمَعروفِ فَليَكُنْ اَمْرُهُ ذلكَ بِمَعروفٍ »
« هر كس كه امر به معروف مي كند بايد شيوه اش نيز معروف و پسنديده باشد(185) .»
4-2-11- كارهاي غير ريشه اي :
ما ، در نهي از منكرگاهي به سراغ ريشه ی فساد نمي رويم و با فرعيات، سر ستيز داريم .
قرآن مي گويد: « فَقاتِلُوا اَئِمَةَ كُفْرِ(186)»
« پيشوايان كفر را بكشيد. »
در مسئله ی مبارزه با منكر، بايد به سراغ ريشه ها و عوامل فساد رفت .
در حالي كه اسلام با اصل و ريشه ی مفاسد ، مخالف است(187) .
4-2-12- طمع كاري :
گاهي شخص به طمع مال ، گرفتن جايزه و هديه ، جذب مشتري ، خوشايندي ديگران و امثال آن ... در برابر منكرات سكوت مي كنند(188).
طمع ، زبان « امر به معروف و نهي از منكر» را به زبان « تملّق و چاپلوسي » تبديل مي كند .
وقتي انسان به دام طمع ، گرفتار شود و براي رسيدن به سود بيشتر ، چشم خيره داشته باشد ، قدرت « امر» نسبت به كار پسنديده ، و جرأت « نهي» نسبت به قبايح را از دست مي دهد و هميشه در انديشه ی آن است كه با چه الفاظي سخن بگويد كه بهتر مورد توجه قدرتمندان و حكومت مداران قرار گيرد .
بنابراين كسي مي تواند امر و نهي كند كه دل از بند طمع رها كرده باشد و اين مقام والاي انسان هايي چون « ابوذر» است (189).
4-2-13- روحيه ی سازشكاري :
افرادي هستند كه از خود ، موضع و شخصيت مستقلي ندارند ، در شرايط مختلف رنگ عوض مي كنند و اهل ساخت و پاخت اند(190) .
البته لازمه ي چنين روحيه اي «نفاق» است ، تا در هر شرايطي بتواند موافق آن سخن بگويند(191) .
از چنين افرادي انتظار سخن جدي نبايد داشت ، چون پيوسته « مدارات» را پيشه ي خود ساخته اند(192) .
كساني كه به اين آفت رواني گرفتار شوند ، قدرت « امر و نهي » را از دست مي دهند و هميشه در شرايط مختلف « هضم» مي شود و روشن است كه ديگر « آمر به معروف و ناهي از منكر» نخواهند بود .
4-2-14- حفظ آبروي خود :
برخي به توهم اين كه اگر « امر به معروف و نهي از منكر» كنند از چشم ديگران مي افتند و چه بسا مثل گذشته مورد احترام آن ها قرار نگيرند، بدين جهت از انجام اين فريضه ي بزرگ ، خودداري مي كنند ، اين گروه در روابط اجتماعي و خانوادگي خود ، همه چيز را ناديده مي گيرند تا مبادا « كدورتي» پيدا شود ، و كسي از آن ها رنجيده خاطر شود .
از اين رو كساني كه از « سرزنش مردم » واهمه دارند ، و « ملامت ديگران » برايشان غير قابل تحمل است ، نمي توانند در انجام امر به معروف و نهي از منكر موفق باشند(193).
4-2-15- اصلاح خود :
از نظر تفكر اسلامي « فرد » و « جامعه » داراي تأثير متقابل و ارتباط دو جانبه اند ، كه اصلاح هر يك در اصلاح ديگري تأثير دارد .
بنابراين هر كس با اصلاح خويش مي تواند به اصلاح جامعه كمك كند و حتي آنان كه در صدد رفع تباهي از ديگران اند ، در جهت رشد خود نيز تلاش كرده اند(194) .
4-2-16- وابستگي :
روابط گسترده و مناسبات عديده ي بشر در دنياي نوين موجب شده است كه انسان ها به دلايل گوناگون و يا با اهداف مشترك ، تحت عناوين گوناگون از قبيل سازمان ، گروه ، حزب ، هيأت ، اتحاديه و يا هر نام ديگري ، سرنوشت سياسي، اقتصادي ، اجتماعي ، فرهنگي و حتي عقيدتي خود را به ديگران پيوند بزنند .
در چنين حالتي ، موفقيت و شكست در فعاليت اعضاء به همگي بر مي گردد ، يعني اين كه تعلق و وابستگي گروهي مبناي بسياري از رفتارها در جامعه مي شود .
به عبارت ديگر ، آن چه موجب يك عمل مي شود ، تصميم جدي بر مبناي منافع گروهي است .
در اين حالت ، رسيدن به موفقيت فوري تر و قوي تر از نوع و شكل عمل خواهد بود.
به بيان ديگر، ارزش هاي ديني در رتبه ي مؤخر از ارزش هاي تعريف شده ي گروه قرار مي گيرد .
از سوي ديگر ، در موارد بسياري ، منافع گروه ايجاب مي كند كه اعضاء برگناهان و رفتار هاي غير اخلاقي و غير ديني يك ديگر سرپوش گذارد، چرا ؛ كه تضعيف يك فرد از گروه و يا افشاي منكرات او ، موجب تضعيف سازمان و گروه شده و منافع جمع را با خطر مواجه مي سازد(195) .
4-2-17- عدم رعايت درجات امر به معروف و نهي از منكر :
چنان چه مي دانيم بعضي از معروف ها نسبت به بعضي ديگر حالت علّي داشته و علت آن ها به حساب مي آيند .
يعني اگر معروف ها را به ترتيب اولويت ، طبقه بندي كنيم ، قطعاً بعضي در طبقات اصلي و علت و مادر بقيه ، قرار مي گيرند و بعضي در طبقات پايين تر و معلول.
بدون شك با آمدن معلول ، علت نخواهد آمد ، ولي اگر اهتمام خود و مادر را براي ايجاد علت ها ، معروف كنيم ، اولاً: به لحاظ اهميت آن ها، عده ي بيشتري را با خود همراه كرده ايم و تأييدات عام تر و قوي تري خواهيم داشت.
ثانياً : چون كه صد آمد ، نود ، هم پيش ماست .
بدون صرف انرژي و وقت زيادي به خيلي از معروفات معلول هم رسيده ايم .
همچنين است در مبارزه با منكرات .
با توجه به وقت و توان و امكانات معدود حتماً بايد به سراغ منكرات ريشه اي و علّي رفت تا با مبارزه ي با آن ها ، منكرات معلولي ، خود به خود از بين رفته و نابود شوند .
عدم توجه به اين مهم باعث استهلاك و فرسايش نيروها ، كندي فعاليت و بي نتيجه بودن و ... خواهد شد(196).

فصل پنجم : آثار و عواقب ترك امر به معروف و نهي از منكر
5-1- آثار و عواقب ترك امر به معروف و نهي از منكر :
اگر به وسيله ي امر به معروف دين خدا به پا داشته مي شود و به اين وسيله ، شهرها آباد مي شود ، به يقين با ترك كردن آن صدماتي به دين دنيا و جامعه خواهد خورد .
در نتيجه برخي از آثار و عواقب ترك امر به معروف و نهي از منكر از اين قرار است :
5-1-1- پشيماني در قيامت :
عده اي از اهل عذاب الهي در آخرت كساني اند كه امر به معروف و نهي از منكر را رها كرده و به آن عمل نكرده اند: « كانوُا لا يَتَناهَوْنَ عَن مُنكَرٍ ...(197) »
5-1-2- ضعف ايمان :
طبيعي است كه اگر انسان انجام منكري را ببيند و تغييري نكند مدتي نخواهد گذشت كه فردي بي تفاوت بار خواهد آمد و جنبه هاي ايماني او ضعيف خواهند شد(198) .
امام صادق (علیه السّلام) فرمودند :
« قال الصادق (علیه السّلام) : كُلُّ مَنْ لَمْ يُحِبُّ عَلَي الدّينِ وَ لَمْ يُبْغِضْ عَلَي الدّينِ فَلا دينَ لَهُ »
« هر كس به خاطر دين محبت نورزد و به خاطر دين خشمگين نشود، دين ندارد .(199) »
5-1-3- شريك جرم بودن :
مسلماني كه در مقابل معصيت بي تفاوت است ، شريك جرم گناهكار محسوب مي شود .
زيرا سكوت در مقابل آن كار ناپسند ، نوعي رضايت از آن عمل مي باشد .
رسول اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: « كسي كه به معروفي امر و يا از منكري نهي كند يا افراد را به كار خوبي راهنمايي كند در آن كار خوب شريك و كسي كه به بدي امر كند ، در آن بدي شريك است(200). »
بنابراين ، هر مسلماني وظيفه دارد براي رهايي از شركت در گناه اهل معصيت در صورت مشاهده ي خلاف ، اگر چه قدرت جلوگيري از منكر را نداشته باشد ، حداقل با زبان ، نهي از منكر كند و مخالفت خود را ابراز كند .
اين وظيفه اي است كه مخصوصاً در محيط زندگي انسان بايد به آن توجه خاص شود تا اهل معصيت جرأت تكرار عمل خلاف را پيدا نكنند .
امام صادق (علیه السّلام) مي فرمايند : « مَنْ كانَ لَهُ جّارٌ وَ يَعْمَلُ بِالْمَعاصِيَ فَلَمْ يَنْهَهُ فَهُوَ شَريكُهُ »
« هر كس همسايه اي دارد كه اهل معصيت است و او را نهي نمي كند ، در گناه او ، شريك است.(201) »
5-1-4- موجب غضب الهي است :
خداوندي كه نعمات عام او ، شامل همگان است رحمت خاص او فقط كساني را شامل مي شود كه سر بندگي فرود آورند و در رواج احكام الهي بكوشند و اگر گناهي را در حال رواج ديدند ، جامعه را از آن بازدارند .
اما فردي كه به وظيفه ي ديني خود در مسئله ي امر به معروف عمل نمي كند ، مستجب غضب خداوند است .
« رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) از كسي كه امر به معروف نمي كند تعبير به مؤمن ضعيفي كه دين ندارد فرموده است و مي گويد : چنين كسي مبغوض الهي است(202) . »
باز از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) است كه فرمودند :
« لا تَزالُ اُمَتي بِخَيرِ ... ما اَمَروا بِالْمَعروف وَ نَهوا عَنِ الْمُنْكَرِ و تعاوَنوا عَلَي البِّرِ ... فَاِذا لَمْ يَفْعَلوا ذلكَ نُزِعَتِ مِنْهُمُ البَرَكاتُ و سُلِطَّ بَعضُهُم عَلي بَعضِ ... وَ لَم يَكن لَهُم ناصِرٌ فِي الْارضِ وَ لا فِي السَّماء »
« تا هنگامي كه افراد امت من، امر به معروف و نهي از منكر كنند و در مورد كارهاي نيك با هم همكاري داشته باشند ، در خير و خوبي خواهند بود .
اگر چنين نكنند ، بركت هايشان مي رود و برخي بر عده ي ديگرشان مسلط مي شوند و هيچ كس در زمين و آسمان ، آن ها را ياري نخواهد كرد(203). »
5-1-5- موجب عقوبت الهي است :
عقوبت الهي به دنبال ترك اين فريضه ، به سراغ ملت ها مي رود .
اگر مردمي گناه بكنند و عدّه اي بي تفاوت باشند ، بلاي خانمان سوزي كل جامعه را خواهد سوزاند .
همان طور كه ناقه ي حضرت صالح را يك نفر سر بريد ، اما در مسئله ي عقوبت همه ملتش عقوبت شدند ، چرا كه سكوت نمودند و به آن رضايت دادند(204).
چنان چه قرآن مي فرمايد :
« فَاَقروا الناقَهَ و عَطوا عَن اَمْرِ رَبِّهِم »
« سپس ( ناقه ) را پي كردند و از فرمان پروردگارشان سر پيچيدند(205). »
بنابراين ، « رضایتمندی به عمل قومي ، بسان كسي است كه با آنان همراهي كرده است(206) » و « خداوند قومي را كه در برابر منكر خاموش باشند ، عذاب خواهد كرد(207). »
از پيغمبر اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) است كه فرمودند :
« وقتي مردم امر به معروف و نهي از منكر را رها كنند ، منتظر و مطمئن باشند كه پشت سر آن عذاب الهي مي آيد(208). »
5-1-6- موجب شيوع فساد اجتماعي مي شود :
اگر در جامعه اي گناه رايج شود و كسي اعتراض نكند ، آن جامعه دچار تزلزل و هرج مرج خواهد شد .
چرا كه انسان ها به صورت زنجيره اي با هم ارتباط دارند .
« گناه همچون ويروسي خطرناك است كه در ديگران اثر گذاشته و باعث شيوع آن بيماري مي شود(209). »
بنابراين ، « در صورت ترك امر به معروف ، بدي ها در ميان ملت ها رايج خواهند شد و جامعه اي كه بدي ها در آن رواج داشته باشد ، امنيت ايماني و اقتصادي سياسي از آن جامعه ، رخت بر بسته(210) » ، « رفته رفته ارزش ها به ضد ارزش ها تبديل خواهد شد ، در نتيجه چنين جامعه اي از هدايت و سعادت ، فاصله ي فراوان گرفته و در گمراهي و تباهي غوطه ور مي گردد(211). »
قرآن در اين زمينه مي فرمايد :
« ...وَ لَوْ لا دَفعُ اللهُ النّاسَ بَعضُهُم بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْاَرضُ و...(212) »
« اگر گروهي از مردم جلوي فتنه و فساد ديگران را نگيرند ، همه ی زمين به فساد كشيده مي شود. »
5-1-7- محروميت از سعادت و حيات راستين :
زندگي انسان غير از جنبه ي مادي و ظاهري ، جنبه اي معنوي و انساني دارد كه در حقيقت بعد مادي زندگي ، مقدمه اي براي رسيدن به اهداف معنوي آن است . زندگي بدون اهداف معنوي ، پوچ و تهي است .
كسي كه نسبت به ارزش هاي معنوي بي تفاوت باشد و براي ايجاد معروف در جامعه و از بين بردن منكرات هيچ كوششي انجام ندهد ، در حقيقت ، حيات معنوي و سعادت حقيقي را از دست داده است .
امير مؤمنان (علیه السّلام) مي فرمايد :
« مَنْ تَرَكَ اِنكارَ الْمُنكَرِ بِقَلْبِهِ وَ يَدِهِ وَ لِسانِهِ ، فَهُوَ مَيِّتُ بَيْنَ الْاَحْياءِ »
« كسي كه انكار منكر را با قلب و دست و زبانش ترك كند مرده اي ميان زندگان است(213). »
بنابراين ، تارك اين واجب عظيم الهي از عنايت الهي و سعادت معنوي هم محروم مي گردد .
امام صادق (علیه السّلام) مي فرمايد :
« وَيْلٌ لِقَوْمٍ لا يُدينونَ اللهَ بِالْامرِ بِالْمعروفِ وَ النَّهيِ عَنِ الْمُنكَرِ(214) »
« واي بر كساني كه با امر به معروف و نهي از منكر ، خود را به خدا نزديك نمي كنند. »
5-1-8- لعنت ابدي :
اگر آمر به معروف با اطّلاع از ارتكاب گناه شخصي ، جلوي گناه او را نگيرد و سكوت نمايد ، چنين سكوتي شركت در جرم اوست و لعنت ابدي را به دنبال خواهد داشت .
« أَلدُّنيا مَلعونَةٌ مَلعونٌ ما فيها إلّا أََمْراً بِالْمَعروفِ أَوْ نَهْياً عَنْ مُنْكَرٍ أَوْ ذِكْرَ اللهِ »
« دنيا و آن چه در آن است ، ملعون لعن شده است ، مگر ( در آن ) فرمان به عمل نيك و نهي از عمل بد و ذكر خدا شود(215). »
5-1-9- تسلط اشرار :
يكي از آثار پر بركت رواج امر به معروف و نهي از منكر در جامعه ي اسلامي، دلگرمي مؤمنان و مستحكم شدن پشتوانه ی اجتماعي اهل ايمان است .
اميرمؤمنان (علیه السّلام) مي فرمايد :
« فَمَنْ أَمَرَ بِالْمَعروفِ شَدَّ ظُهُورَ الْمُؤْمنينَ »(216)
« هر كس امر به معروف كند ، پشت مؤمنين را محكم گرداند. »
اما « اگر اين واجب الهي به فراموشي سپرده شود ، به مرور زمان ، اهل گناه و اشرار جامعه ، بر امور مسلط گرديده(217) » و انسان هاي مؤمن در جامعه خوار و منزوي خواهند شد و تنها راه جلوگيري از اين حادثه ي شوم ، رواج امر به معروف و نهي از منكر در جامعه ي اسلامي است .
امير مؤمنان (علیه السّلام) مي فرمايد :
« لا تَتْرُكوا الْامْرَ بِالْمَعروفِ وَ النَّهيَ عَنِ المنكَرِ ، فَيُوَلي اللهُ أُمورَكُمْ شِرارَكُم ثُمَّ تَدعونَ فَلا يُستَجابُ دُعاءُكُمْ »
« امر به معروف و نهي از منكر را ترك نكنيد كه خداوند اشرار را حاكم بر امورتان خواهد كرد ، سپس براي رفع اين بلا ، دعا خواهيد كرد اما مستجاب نخواهد شد.(218) »
نتيجه :
از آن چه گفته شد ، مي توان به دست آورد كه :
شناخت ابعاد و زواياي امر به معروف و نهي از منكر از مسائل مهمي است كه در مكتب همه ی پيامبران نيز به آن توجه خاص شده و در تمام اديان الهي وجود داشته و از اصول اساسي دين ، محسوب مي شود .
چه بسا افرادي به انجام اين دو فريضه ی مهم معتقد بوده اند و حتي جان خود را فداي آن كرده اند و افرادي هم عناد و لجاجت ورزيدند و در آن جهان به سزاي اعمال خويش رسيدند و مي رسند .
اصل كلام اين است كه تمامي تفاسير قرآن ، اخبار و روايات اسلامي ، يك حرف مشترك را مي زدند و آن اين است كه امر به معروف و نهي از منكر ، واجب و امري ضروري و اساسي است ، كه مورد تأكيد فراوان قرار گرفته است ، ما به درجه اهميت اين مسئله ، جايگاه آن در قرآن و روايات ، بررسي آسيب هاي آن و عواقب و اثرات ترك اين دو فريضه ي نوراني پرداختيم .
ترك امر به معروف و نهي از منكر ، آثاري را در بر دارد كه به برخي از آن ها اشاره شد ، از جمله :
1) موجب ضعيف شدن ايمان مي گردد .
2) در صورت مشاهده ي خلاف ، اگر دانلود...