مدیران تکنوکرات­ در دولت­ سازندگی[سال­های 1368 تا 1376]

:: بررسی اجمالی خلق­و­خوی مدیران تکنوکرات­ در دولت­سازندگی[سال­های 1368 تا 1376] ::

۱)     خوی اشرافی گری و تجمّل گرایی:

از بارزترین ویژگی های مدیران این دولت، اشرافیت و دنیاطلبی است. عجالتاً همین یک ویژگی، کافی است که چنین اشخاصی را شایسته ی مدیریت در جامعه ی اسلامی ندانیم. مدیرانی که به واسطه ی بیت المال مسلمین، برای خود تشکیلاتی بهم زدند؛ در شرایطی که مردم عادی در تنگنای پرداخت هزینه های تحصیلی فرزندانشان بودند، این آقایان فرزندانشان را به بهانه ی تحصیل به اروپا و آمریکا فرستادند؛ هر کدام از قوم و قبیله ی خود را در پست های کلیدی گذاشتند؛ خودسازی و ساده زیستی را [که همواره توصیه ی جدّی و أکید امام^(ره) و رهبر انقلاب به مسئولان بوده است] به سخره و ریشخند گرفتند؛ با پول مردم، برای خود محدوده و حریمی درست کردند که فقرا و ضعفا را حقّ ورود به آن نیست؛ چنین مدیرانی چه سنخیتی با اهداف، شعارها و آرمان های انقلاب اسلامی دارند!؟

«کسانى هستند که تلاش مى‌کنند و حقیقتاً در صدد این هستند که طبقه‌ى ممتازه‌ى جدیدى در نظام جمهورى اسلامى به وجود آورند. به خاطر انتخاب ها و انتصاب ها و زرنگی ها و دست و پاداری ها و مشرف بودن بر مراکز ثروت، و از طریق نامشروعى که با زرنگى آن را یاد گرفته‌اند، به اموال عمومى دست بیندازند و یک طبقه‌اى جدید – طبقه‌ى ممتازان و مرفّهان بى‌درد – درست کنند. نظام اسلامى، با مرفّهان بى‌درد و معارض و مخل، آنطور برخورد سختى کرد؛ حال از درون شکم نظام اسلامى، یک طبقه‌ى مرفّه بى‌درد جدید طلوع کند! مگر این شدنى است؟! به فضل پروردگار، مخلصان انقلاب و اسلام نخواهند گذاشت که چنین انحراف هاى بزرگى به وجود آید.»[بیانات امام خامنه­ای – 25/4/1376]

همین رفاه زدگی هاست که موجب می شود طرح هدفمندی یارانه ها را گداپروری بنامند؛ برخلاف نظر رهبر انقلاب که آن را گامی در جهت اجرای عدالت خواندند.

نمودار زیر نشان دهنده ی مباحث مطرح شده از سوی رهبر انقلاب، پیرامون پدیده ی “تجمّل گرایی” است. سال های ۶۸ تا ۷۱ ، دولت اول آقای هاشمی رفسنجانی را نشان می دهد.

۲)     بی توجهی به ارزش ها، روحیه ی جهادی و بسیجی:

پس از پایان هشت سال دفاع مقدس، کسانی که در دولت های سازندگی و اصلاحات برسرکار آمدند، دیگر اعتقادی به کارآمدی روحیه ی جهادی و بسیجی در سطح مدیریت دولتی و اجرایی کشور نداشتند. معتقد بودند که بسیج مخصوص دوران جنگ نظامی بود؛ اینک با پایان جنگ، بسیج و بسیجی هم تمام شد. نتیجه ی این باور غلط، شیوع رفتارهای غیراسلامی و غیرارزشی مدیران در سیستم اداری کشور، نحوه ی مواجهه با مسائل فرهنگی، در انزوا قرار دادن نیروهای ارزشی و حزب اللهی، نهادینه کردن ساختارهای غلط در نظام اقتصادی، کپی کردن نسخه های غربی در نظام آموزشی مملکت اسلامی، و انحرافات فراوان دیگری در نحوه ی مدیریت کشور بود. آقای جواد منصوری از اولین فرماندهان سپاه و از باسابقه ترین دیپلمات های انقلابی می گوید: «در سال ۶۸ که آقای هاشمی رئیس جمهور شدند، دیدگاهشان این بود که نیروهای انقلابی را باید به مرور از کارهای اجرایی کنار گذاشت.»[ویژه­نامه رمز عبور(4)، ص56]

۳)     اجرای بی چون و چرای نسخه های غربی:

دولت سازندگی به طور خاص در مسأله ی اقتصاد، تمایل زیادی به اجرای برنامه ها و نسخه های سازمان های پولی و مالی بین الملل در ایران داشت. از جمله مهمترین آنها، سیاست تعدیل اقتصادی بود که با تجویز صندوق بین المللی پول”IMF” و بانک جهانی درصدد اجرای آن بودند[که البته همین سیاست را هم بدون توجه به سیاست های مکمل آن، دنبال می کردند]. صرف نظر از اینکه برنامه های سیاست تعدیل، مفید است یا مضر، باید به این نکته توجه کرد که آیا این سیاست متناسب با شرایط کشوری اسلامی مثل ایران، است یا خیر؟ یکی از انتقادهایی که به صندوق بین المللی پول وارد است، این است که به کشورهای با شرایط اقتصادی متفاوت، نسخه های درمانی یکسان و مشابه ارائه می دهد. ضمن اینکه این برنامه ها عموماً ضدّ رشد اقتصادی هستند؛ فلسفه ی حاکم بر آنها، لیبرال سرمایه داری است و نیز به موجب برنامه ی ریاضت اقتصادی، تشدید فقر فقرا را به دنبال دارد.

بنابر نظر اغلب کارشناسان، مهمترین نتیجه ی سیاست تعدیل اقتصادی، شکاف طبقاتی است[که در تعارض با مفهوم عدالت اجتماعی در تعالیم اسلامی است]. سیاست تعدیل اقتصادی از دهه ی ۱۹۸۰ توسط بانک جهانی و صندوق بین المللی پول برای کشورهای در حال توسعه طراحی و در ۱۰۰ کشور اجرا شد؛ که فقط در دو تا سه کشور، موفق بود. اما در بقیه ی ۹۷ کشور، تورم بالا، افزایش بدهی های خارجی، بحران های اجتماعی و اقتصادی و نیز شکاف طبقاتی را به ارمغان آورد. در ایران نیز در دوره ی سازندگی و حاکمیت مدیران تکنوکرات، نتایجی اینچنینی داشتیم.دکتر پرویز داوودی نقل می کند که: «برخی از طرفداران سیاست تعدیل اقتصادی گفتند و هم اکنون می گویند: حتی اگر در فرایند تعدیل، ۱۵درصد جمعیت کشور زیر چرخ های توسعه، له شوند، اشکال ندارد؛ زیرا هزینه ی توسعه است.»[ویژه­نامه رمز عبور(5)، ص51]

جهت تقریب ذهنی، خوب است برخی شاخص های اقتصادی دوره ی هشت ساله ی سازندگی را مورد بازبینی و واکاوی قرار دهیم.

«بررسی آمارهای رسمی بانک مرکزی حاکی است: دولت های هاشمی، خاتمی و احمدی نژاد هر یک به ترتیب دولت خود را با بدهی خارجی ۷/۱۷ میلیارد دلار، ۲۳ میلیارد دلار و ۴/۸ میلیارد دلار تحویل دولت های بعدی داده یا می دهند.»[نامه نیوز، به نقل از تسنیم، کد خبر: 40339]

گزارش صندوق بین المللی پول، متوسط نرخ تورم در سال های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۵ را ۳۳/۲۵ درصد اعلام کرد. همچنین بالاترین نرخ تورم در کشور در همین دوره، در سال ۱۳۷۴ ، ۱/۴۹ درصد به ثبت رسید. لذا دولت کارگزاران سازندگی در رابطه با میزان فشار تورم بر مردم، گوی سبقت را از سایر دولت های پس از انقلاب ربوده است. در همین دوره بود که در اثر سیاست های نامناسب بانک مرکزی، نرخ ارز رسمی از ۶ تومان در سال ۱۳۷۰ ناگهان به ۱۴۵ تومان در سال ۱۳۷۱ رسید[یعنی طی یک سال، ۲۴ برابر شد]؛ و در همین دوران بود که نورچشمی ها با ارز گران، محصولات خود را می فروختند[رانت برای افراد خاص].

۴)     روحیه ی ریاست طلبی و سهم خواهی از انقلاب:

یک خصوصیت مذموم و زشت در این مدیران، این است که خود را نسبت به انقلاب و ملّت، طلبکار و ذی­حق می دانند و برای خود، مدیریت مادام العمر قائلند. نمونه های بارزی از این خصوصیت را در دولت سازندگی و اساساً هم­قطاران آقای هاشمی شاهدیم. دغدغه و پیگیری عطاءا… مهاجرانی[معاون­پارلمانی رئیس­جمهور وقت]  برای مادام العمر کردن ریاست جمهوری آقای هاشمی از این قبیل است. قریب به سه دهه مدیریت آقای جاسبی بر دانشگاه آزاد، از این قبیل بود. از این قبیل موارد در میان همراهان آقای هاشمی فراوان است؛ کسانی که برای خود حقّ ویژه ای قائلند و به کمتر از “مدیریت کل” رضایت نمی دهند.

مفاسد اقتصادی ای هم که در دولت های پس از دوره کارگزاران سازندگی، رخ نمایاند، بعضاً معلول بستر فسادخیز سیستم مدیریتی دولت سازندگی بود. آبشخور بسیاری از مفاسد همچون اختلاس غلامحسین کرباسچی شهردار تهران و نیز شهرام جزایری و برخی دیگر را در فضای حاکم بر مدیران دهه ی ۷۰ باید جستجو کرد. اینها پدیده ای نیست که ناگهان رخ دهد؛ بلکه به تدریج و درگذر زمان، شکل می گیرد و کار به اینجا می رسد.