مروری بر شاخصه‌های «تخصص‌» و «تعهد» در جمهوری اسلامی

تخصص‌گرایی در کنار تعهدگرایی به طور توأمان می‌توانند در جهت پیشبرد آرمان‌های نظام اسلامی کارساز باشند. تعهدی که در پیشینه خویش و یا آینده پیش‌رویش عاری از تخصص باشد، عملا کار را پیش نمی‌برد و اگر کسی با این مختصات تصدی‌گری مسئولیتی را بپذیرد، یعنی عملا همان تعهد را هم نداشته که بر چنین جایگاه نیازمند تخصصی تکیه زده است. نظام اسلامی ما، بر هردوی این مؤلفه‌ها تکیه می‌کند و تاکید دارد که استفاده از ابزار ولو به شکل صحیح اما در جهت و هدف غیر ارزشی و همراه با حواشی غیر دینی مردود است. این مطلب، نگاه بلند جمهوری اسلامی به مسأله کارآمدی و ابزارهای آن محسوب می‌شود.

رهبر انقلاب اسلامی در بیانات اخیرشان در حرم مطهر امام رضا (علیه السلام)، با اشاره به بحث وابستگی به نفت و نیاز به برنامه‌ریزی از دولت‌های پیشین فرمودند: «من هفده هجده سال قبل به دولتی كه در آن زمان سر كار بود و به مسئولان گفتم كاری كنيد كه ما هر وقت اراده كرديم، بتوانيم درِ چاه‌های نفت را ببنديم. آقايانِ به قول خودشان "تكنوكرات" لبخند انكار زدند كه مگر مي‌شود؟! بله، مي‌شود؛ بايد دنبال كرد، بايد اقدام كرد، بايد برنامه‌ريزی كرد. وقتی برنامه‌ی اقتصادی يك كشور به يك نقطه‌ی خاص متصل و وابسته باشد، دشمنان روی آن نقطه‌ی خاص تمركز پيدا مي‌كنند».

عدم وابستگی به نفت از جمله مقولاتی است که از سال‌ها پیش در ادبیات اقتصادی و سیاسی رایج شده است و همچنان در این زمینه نیازمند تلاش جدی و روزافزون هستیم. همان‌طور که رهبر انقلاب اشاره کرده‌اند، در دولت‌های گذشته چنین تفکری رایج نبود و باور مسئولینی که خود را متخصص و متبحرتر از همه در امور جاری و استراتژیک کشور می‌دانستند وجود نداشت. البته اینکه آنها خودشان را تکنوکرات می‌دانستند نیزنشات گرفته از همان گرته برداری ناقص از مدل های غربی و بی توجهی به مبانی دینی و بومی و دریک کلام«اوهام» بود، چراکه هنوز هنر مدیریتی این حضرات تکنوکرات کارگزارانی با فشارهای اقتصادی و تورم 50درصدی فراموش نشده است . اینچنین است که باید گفت عملکرد این  آقایان علاقه مند به مفهوم تکنوکرات، در برخی حوزه‌ها کاملا  عملکرد مخالف تخصص گرایی و پویایی مدیریتی بود.

در این میان اما آنچه برخی رسانه‌ها و بازیگران نوپای صحنه سیاست کشور به آن می‌پردازند و گویا پس از تاریخ مصرف گذشتن برچسب های گذشته به آن روی آورده اند لفاظی با واژه «تکنوکرات» برای به حاشیه راندن عملکرد عمیقا مسئله دار 8 سال گذشته خود است.مشخص است که  فارغ از تعابیر فلسفی و ادبی ، باید دانست اگر کسی به فن‌سالاری در عین تعهدسالاری بها بدهد، همان خواسته اصیل انقلاب اسلامی را آشکار و اجرایی ساخته است. رهبر انقلاب اسلامی در سال 1371، در جلسه بیست و هشتم تفسیر سوره بقره این‌گونه می‌فرمایند: «تحصيلات متنوع و مختلف، كارگزاران جامعه و متخصصين را درست می‌كند و به اصطلاح، تكنوكرات‌ها را به وجود می‌آورد. و به عبارت ديگر كسانی را كه امور اداره‌ی صنعتی و فنی و علمی و اداری و سازمانی تشكيلات گوناگون را اداره خواهند كرد به وجود می‌آورد.». حال این تعبیر رهبری از شکل‌گیری تکنوکرات‌ها و متخصصین را در کنار مؤلفه‌های ارزشی نظام اسلامی قرار دهید تا به پازل نیروی متعهد ـ متخصص نظام اسلامی برسید. استفاده از ابزارهای روز و روش‌های نوین اجرایی و مدیریتی و فنی در مسیر اهداف کلان جمهوری اسلامی و با حفظ ارزش‌های مطلوب آن، دستاورد مهمی است که در نظام متبلور می‌شود.

قالیباف که این روزها به علت تاکید بر ضرورت توجه به اسلوب مدیریت در اداره کشور مورد لطف مدعیان بصیرت قرار گرفته است، نیز  در تعریف خویش از تکنوکراسی  عنوان می‌کند: «باید بتوایم عقلانیت و معنویت را با همه ابزار و امکاناتی که جامعه و بشریت و علم و دانش در اختیارمان گذاشته استفاده کنیم»، یعنی نفس ابزارگرایی و فن‌سالاری در قالب آرمان‌های نظام اسلامی مطلوب تلقی می‌شود.  قالیباف  فن‌سالاری را برای پیاده سازی یک آرمان و یک عقل متصل به وحی الهی جایز می‌شمارد، اما گویا عده ای از فرط باتقوایی بسیار!  دوست ندارند این بخش از سخنان وی را را هم دنبال کنند که آرمان الهی مشخصه تمایز دهنده تخصص‌گرایی قالیباف با تکنوکراسی صرف است.
محمدباقر قالیباف هم چنین در نقد  دولت کارگزاران  عنوان می‌کند: « توسعه ما باید توسعه ای از جنس تعالی باشد نه توسعه ای که صرفا جنبه مادی دارد. بنده هیچ وقت منکر تلاش هایی که در گذشته شده است نیستم. اما جامعه ما یک جامعه اسلامی است و وقتی روابط اسلامی می شود که در سیاست، اقتصاد و فرهنگ نیز همه این موضوعات را لحاظ کنیم». 

پس باید انصاف را به خرج داد و دید که اگر کسی یک نگاه فن‌محور به مدیریت دارد، ارزش‌ها در اندیشه او کجاست و بر این اساس در مورد وی قضاوت کرد،   اما برخی بیشتر علاقمندند از واژه‌ها به یکدیگر نقبی بزنند و هیاهو ایجاد کنند. مشخص است که بی تقوایی و حب قدرت باعث چنین تهمت زنی می شود. کسانی که متر به دست گرفته اند و درازای دیانت دیگران را اندازه می گیرند چگونه از این تهمت زنی ها شرم نمی کنند؟ کسانی که داعیه رویکرد گفتمانی شان گوش فلک را کر کرده است پاسخ دهند تقطیع و مصادره به نفع کردن سخن کسی در کجای گفتمان انقلاب و اسلام قرار دارد؟
 
نکته ای که برخی از آن عامدانه می گذرند این است که زمانی که رهبر انقلاب شاخصی تحت عنوان امتیازات دولت فعلی منهای معایب او را برای دولت آتی مطرح می‌کنند، دقیقا نیاز به تخصص‌گرایی و مدیریت صحیح در ذهن خطور می‌کند. سوء تدبیرهایی که از دولت نهم و به ويژه دهم ساطع شد، نشان‌دهنده نداشتن همان بُعد تخصص‌گرایی است و البته زمانی که غیرمتخصصی بر مَسندی جای بگیرد، تعهد وی برای قبول تصدی آن مسند نیز دچار ابهام می‌شود.